Nowe metody badania stabilności finansowej sektora bankowego 

projekt finansowany przez Narodowe Centrum Nauki (grant OPUS 2012/07/B/HS4/00361) przeprowadzony w latach 2013-2015

 

Badania przeprowadzone w ramach projektu:

  1. Zbudowanie teoretycznego modelu ekonomicznego, który objaśnia zmiany wielkości kredytów zagrożonych, tzn. kredytów niespłaconych w terminie, w portfelu kredytowym banku:

    Hipoteza badawcza: zaproponowany model portfela kredytowego pozwala konstruować wskaźniki stabilności finansowej banków odporne na zmiany koniunktury na rynku kredytowym.

  2. Badanie interakcji między zmianami kursu walutowego i stóp procentowych w gospodarkach wschodzących i ich łącznego wpływu na zdolność kredytobiorców do spłacania kredytów walutowych:

    Hipoteza badawcza: w czasach pogorszenia globalnej koniunktury gospodarczej zmiany kursu walutowego zachodzą często w odwrotnym kierunku niż zmiany stóp procentowych, co istotnie wpływa na zdolność klientów banków w Polsce i w gospodarkach wschodzących do spłaty kredytów walutowych.

  3. Zastosowanie modeli przełącznikowych Markowa do analizy jakości poszczególnych klas kredytów w banku:

    Hipoteza badawcza: zastosowana nowa matematyczna metoda wyliczania czasu przeklasyfikowania pojedynczego kredytu do grupy kredytów straconych umożliwia skonstruowanie precyzyjnych miar stabilności finansowej banku.

 

Opis projektu

Projekt ten stanowi kontynuację i połączenie badań Dobromiła Serwy i Zuzanny Wośko na temat kryzysów bankowych i niestabilności systemu finansowego w Polsce i na świecie (por. lista publikacji kierownika badania i głównego wykonawcy), oraz badań Mariusza Górajskiego na temat analizy i zastosowań matematycznych modeli przełącznikowych Markowa. Celem projektu jest przedstawienie nowych metod analizy stabilności systemu finansowego w Polsce i na świecie. Najważniejszym elementem systemów finansowych w większości krajów na świecie jest sektor bankowy (tzn. nawet tam, gdzie wyjątkowo dobrze rozwinięte są rynki finansowe) i to potencjalne kryzysy bankowe stanowią poważne wyzwanie dla władz gospodarczych w wielu krajach. Dlatego w projekcie koncentrujemy uwagę na metodach badania stabilności finansowej banków.

W małej, otwartej gospodarce banki są szczególnie wrażliwe na otoczenie zewnętrzne, między innymi na sytuację w gospodarce krajowej i w gospodarce światowej. Impulsy zewnętrzne wpływające na kondycję portfela kredytowego banków zależą  też w dużej części od specyfiki samego sektora bankowego, na przykład od aktualnie prowadzonej przez banki polityki kredytowej. Ponoszenie ryzyka kredytowego i rynkowego jest istotnym elementem działalności bankowej. Interesujące i ważne jest zatem badanie jak czynniki zewnętrzne i  własna polityka banków wpływają na ich sytuację finansową. Potrzebne są  odpowiednie metody służące do analizy stabilności finansowej w sektorze bankowym.

Projekt został podzielony na trzy części, będące oddzielnymi badaniami teoretycznymi i empirycznymi na temat sposobów oceny wpływu koniunktury gospodarczej i oddziaływania rynków finansowych na sytuację finansową sektora bankowego.

Pierwsze badanie dotyczy budowania modelu ekonomicznego, który wyjaśnia zmiany wielkości kredytów zagrożonych (tzn. kredytów niespłaconych w terminie) w portfelu kredytowym banku. W okresach boomów kredytowych wielkość kredytów zagrożonych rośnie, co może wpływać negatywnie na stabilność finansową banków nieostrożnie udzielających kredyty. Jednocześnie w okresach wzmożonej akcji kredytowej relacja kredytów zagrożonych w odniesieniu do kredytów ogółem maleje, co sprawia wrażenie, że sytuacja finansowa banku poprawia się. Po okresie boomu przychodzi stagnacja na rynku kredytowym oraz w gospodarce realnej, a wielkość kredytów zagrożonych w relacji do reszty kredytów szybko rośnie. Model portfela kredytowego banku pozwala nam stworzyć indeks jakości portfela kredytowego, który jest odporny na zmiany tempa akcji kredytowej. Taki indeks wymaga jednak wprowadzenia wielu założeń dotyczących funkcjonowania rynku kredytowego (np. średnich terminów spłaty nowych kredytów zaciągniętych przez klientów banku). Potencjalny ekonomista chcący wykorzystać ten indeks w swoich analizach zwykle nie będzie miał odpowiedniego zasobu informacji by móc dokładnie sprecyzować parametry indeksu odpornego na boomy kredytowe. Dlatego kolejnym krokiem będzie przeprowadzenie symulacji Monte Carlo, które pozwolą czy nowa miara jakości kredytów istotnie zależy od nieobserwowalnych wartości parametrów.

Hipoteza badawcza jest następująca: zaproponowany teoretyczny model portfela kredytowego pozwala konstruować wskaźniki stabilności finansowej banków odporne na zmiany koniunktury na rynku kredytowym.

Drugie badanie dotyczy badania interakcji między zmianami kursu walutowego i stóp procentowych w gospodarkach wschodzących i ich łącznego wpływu na zdolność kredytobiorców do spłacania kredytów walutowych. W czasach recesji gospodarczej na świecie rośnie awersja do ryzyka inwestorów w krajach rozwiniętych, co powoduje jednoczesny odpływ kapitału z rynków wschodzących i obniżanie stóp procentowych na rynkach rozwiniętych. Sytuacja na międzynarodowych rynkach walutowych wpływa bezpośrednio na ryzyko ponoszone przez banki poprzez oddziaływanie na wartość i jakość kredytów walutowych, oraz poprzez wpływ na „terms of trade” polskich przedsiębiorstw. Zagraniczne stopy procentowe oddziałują z kolei na koszty kredytów zaciągniętych w obcych walutach (np. kredytów mieszkaniowych). Do innych ważnych zewnętrznych czynników ryzyka banków w Polsce i w innych europejskich gospodarkach wschodzących należą: sytuacja gospodarcza w strefie euro, sytuacja finansowa polskich przedsiębiorstw, sytuacja na rynku pracy i kondycja gospodarstw domowych w Polsce. Banki zaangażowane w kredytowanie w walucie obcej pośrednio narażone są na ryzyko walutowe jako komponent ryzyka kredytowego, ponieważ kredytobiorcy zarabiają zwykle w walucie krajowej i nie są zabezpieczeni przed ryzykiem walutowym.  W przypadku deprecjacji waluty krajowej wartość pozostałego do spłaty kredytu rośnie. Rośnie też relacja wielkości kredytu do wartości zabezpieczenia, a także suma strumienia płatności odsetek.  Pogarsza się zatem zdolność kredytobiorców do spłaty zadłużenia. Może to prowadzić do wzrostu liczby kredytów straconych, wzrostu wielkości odpisów z tytułu kredytów ze stwierdzoną utratą wartości i pogarszania wyniku banku. W krajach, w których obowiązuje reżim płynnego kursu walutowego, wpływ deprecjacji lokalnej waluty może być jednak ograniczony jeśli będzie mu towarzyszył spadek zagranicznych stóp procentowych. Istnieją przesłanki, aby sądzić, iż w czasach globalizacji i wzajemnych zależności między rynkami finansowymi, światowa recesja wzmaga awersję do ryzyka inwestorów względem krajów rozwijających się. Płynne kursy walutowe krajów rozwijających się osłabiają się. Jednocześnie w okresach światowej recesji władze monetarne krajów rozwiniętych dokonują często obniżek stóp procentowych.

Hipoteza badawcza dla tego badania jest następująca: w czasach pogorszenia globalnej koniunktury gospodarczej zmiany kursu walutowego zachodzą często w odwrotnym kierunku niż zmiany stóp procentowych, co istotnie wpływa na zdolność klientów banków w Polsce i w gospodarkach wschodzących do spłaty kredytów walutowych. Rezultaty badania powinny ułatwić kalkulację ryzyka kredytowego dla kredytów w walucie obcej, czyli problemu dotykającego niektóre kraje rozwijające się (szczególnie w Europie Południowej i Wschodniej). Metoda może być wykorzystywana w badaniach stabilności sektora bankowego w bankach centralnych i organach nadzorczych.

Trzecie badanie dotyczy zastosowania modeli przełącznikowych Markowa do analizy jakości poszczególnych klas kredytów w banku. W standardowych metodach oceny ratingowej kredytobiorców (zwykle przedsiębiorstw) każdy kredyt przypisuje się do odpowiedniej klasy, świadczącej o potencjalnym ryzyku niespłacenia kredytu przez kredytobiorcę. Klasom tym nadawane są często oznaczenia AAA, AA, …, BBB, BB, …, D , gdzie pierwsza klasa (AAA) oznacza grupę kredytów z najmniejszym ryzykiem niespłacenia, natomiast ostatnia klasa (D) oznacza grupę kredytów straconych. Kredyty stracone nie zostaną spłacone przez kredytobiorców i generują straty finansowe w bankach.
Często przyjmuje się w literaturze dotyczącej wyceny ryzyka kredytowego, że kredyty mogą zmieniać klasy w zależności od rozwoju sytuacji finansowej kredytobiorców. Zmiany klas mogą być objaśniane przy pomocy modeli przełącznikowych Markowa, w których zakłada się prawdopodobieństwa przejścia kredytów między poszczególnymi klasami. Analiza takich modeli wymaga stosowania odpowiednich metod obliczeniowych. W modelach oceny ryzyka kredytowego często ważną rolę odgrywa klasa kredytów niespłacalnych , oznaczanych przez D (bankructwo klienta). Standardowe metody pozwalają wyznaczyć prawdopodobieństwa przeniesienia kredytu do tej klasy, oraz przeciętny czas dojścia do stanu niewypłacalności kredytobiorcy. W tym badaniu zostanie wykorzystana nowa metoda, która pozwala ponadto wyliczyć rozkłady czasów dojścia do stanu bankructwa klientów banku. W badaniu zostaną zaproponowane miary jakości portfela kredytowego oraz miary ryzyka kredytowego, które wykorzystują informację o rozkładach potencjalnych czasów przeklasyfikowania kredytów do klasy kredytów straconych. Dłuższe czasy dojścia do stanu bankructwa dla danej klasy kredytów oznaczają, że kredyty te są relatywnie bardziej bezpieczne niż kredyty z krótszymi czasami dojścia do klasy D.

Hipoteza badawcza jest następująca: zastosowana nowa matematyczna metoda wyliczania czasu przeklasyfikowania pojedynczego kredytu do grupy kredytów straconych umożliwia skonstruowanie precyzyjnych miar stabilności finansowej banku.